Antik Dönem Mimarisi 101 

Konuk Yazar: Nisa Karabacak

Bir mimarlık öğrencisi olmasam da antik kent meraklısı biri olarak bazı mimari unsurları tanımayı öğrenmek istiyorum. Bu süreçte en iyi öğrenme biçimi öğretmektir diyerek siz okurları da peşimden sürüklüyorum! 

Klasik Dönem: Dor, İyon ve Korinth Düzenleri.

Klasik mimari, Antik Yunan ve Roma toplumlarında ortaya çıkmış ve devamında birçok akımın öncüsü olmuş bir akımdır. Mimari düzen kavramı ise kendisine özgü orantı ve ayrıntılarla ayırt edilebilen stil anlamına gelmektedir. Bu yazıda inceleyeceğimiz Dor, İyon ve Korinth; Batı mimarisine yön vermiş, mimarinin üç düzeni olarak bilinir.

Bu stilleri erken dönemler için tapınaklarda ve ibadet yerlerinde tespit edebilirken zamanla dinin etkisinin azalmasıyla agora, kütüphane gibi kamusal alanlarda daha çok görmeye başlıyoruz.

Neden sütun başlıklarına odaklanacağız? Başlıklar, mimari yapıların hangi döneme ve kültüre ait olduğunu belirlemekte önemli bir rol oynar. Her düzenin kendine has sütun başlıkları olmasıyla o düzeni karakterize eder ve tanımamıza yardımcı olur.

Sütun başlığının işlevi nedir? Üzerindeki yapı yükünü sütun gövdesine emniyetli bir şekilde aktarır. Bu sebeple genelde üst yüzeyi geniş, sütun gövdesi ile birleşecek olan alt yüzeyi ise dardır. Aynı zamanda hükümdârın zenginliğinin yansıması olan bu sütun başlıkları, yabancı elçilere gözdağı vermek için güzel bir araç olarak görülebilir. 

Şaşırtıcı bir bilgi: Erken dönem Yunan mimarisinde henüz taş işçiliği gelişmemişken sütun başlıkları ahşap malzemedendi. Yunan uygarlığının Mısırlılardan taş işçiliğini kapmasıyla birlikte şimdi inceleyeceğimiz usta eseri sütun başlıkları ortaya çıktı.

1.Dor Düzeni

Acemilik dönemlerine denk gelen, pratiklik ön planda olan, süslemeden uzak ve kabaca yontulmuş olan bir düzen. İsmini Yunanistan’a gelen Dor kavimlerinden alıyor. Aşağıdan yukarıya doğru incelen sütun ağaç gövdesini, gövdede bulunan oyuklar ise kabuğu soyulmuş bir ağaç yüzeyini anımsatıyor. Bu düzenin örneklerine Assos, Knidos ve Halikarnassos gibi antik kentlerde rastlayabilirsiniz.

2.İyon Düzeni

Taş işçiliğinin ve mekanik bilginin gelişmesiyle birlikte estetik boyuta daha fazla önem verilmeye başlandığını gözlemliyoruz. Bu başlık tipine önden bakıldığında volüt olarak isimlendirilen helezonik iki kıvrım vardır. Kıvrımlar arasında kalan alan ise zarif motifler ile doldurulur. Bu düzende inşa edilen tapınaklar, incelik ve yüksekliği nedeniyle kadın figürüyle eşleştirilirken Dor düzeni tam aksine erkekle eşleştirilir. Bu düzenin örneklerine Efes, Milet, Samos gibi yerlerde rastlayabilirsiniz.

3.Korinth Düzeni

Süslemeciliğin daha da ilerlemesiyle özellikle Roma Dönemi’nde yaygın olan korinth düzeninin şekillendiğini görüyoruz. İyon düzenin bazı ayrıntılarının değiştirilmesiyle oluşan ve ismini “Korinth” şehrinden alan bu düzenin ayırt edici yönü, başlığın alt bölümünün akanthus yapraklarıyla bezenmiş olmasıdır. Atina’da bulunan Zeus Tapınağı, Korinth düzende yapılmış sütun başlıklarının en iyi örneği olarak kabul görüyor. Aynı zamanda Anadolu’da birçok yerde korinth düzenine rastlayabilirsiniz.

İlk mimari ders kitabı olarak kabul edilen De Architectura’da, korinth düzeninin ortaya çıkışıyla ilgili şöyle bir efsane yer alır:

“Korinth’de birbirini seven iki genç vardır. Kader onları günün birinde genç yaşta ayırır. Delikanlının sevgilisi aniden ölür. Her gün sevgilisinin mezarını ziyarete giden delikanlı, bir gün mezarın üzerine bir sepet içinde çeşitli yiyecekler ve çiçekler bırakmak ister. Bunların yağmurdan ıslanmaması ve zarar görmemesi içinde sepetin üzerini bir kiremit parçasıyla kapatır. Zamanla mezar üzerinde biten akanthus yaprakları sepeti dıştan sarmaya başlar. Yine yağmurlu bir ilkbahar gününde buradan geçen Callimakhus, mezarın üzerinde gördüğü sahneden fazlasıyla etkilenir. Tanrının kendisine verdiği ilhamla, Korinth başlığını oluşturur.”

Umarım bu yazı sonrası bir dahaki antik kent gezinizde kendi başınıza bu düzenleri tanıyabilir ve yapılardan hangisinin daha eski olduğunu tespit ederek çevrenizdekilere hava atabilirsiniz 🙂

Bol antik kentli günler dilerim! 

Kaynakça

Bu konuda kısa ve eğitici bir video izlemek isterseniz: https://tr.khanacademy.org/humanities/ap-art-history/ancient-mediterranean-ap/greece-etruria-rome/v/the-classical-orders

https://acikders.ankara.edu.tr

Mekaniğin ve Estetiğin Buluştuğu Yer: Sütun Başlığı – Arkeofili

Turani, Adnan: Sanat Terimleri Sözlüğü

Hasol, Doğan: Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü.

Tümer, Y. (2017). Anadolu’daki Korinth Düzenli Tapınaklar – The Corinthian Temples in Anatolia.