Olasılık Açmazı – Olanaksızın Fiziği

Yazar: Ayşe Sena Önder.

“Bir çağda dünya görüşü olan şeyler, bir sonraki çağda saçmalıklara dönüşmüş, dünün ahmaklığı ise yarının bilgeliği olmuştur.”

–Sir William Osler

“Olanaksız”

Söz konusu bilim dünyası olunca kullanımı bir nevi sakıncalı olan kelime…

Tarihte, bilgide ve algıda yetersizliğini her seferinde unutan -çoğunlukla kabullenemeyen- insanlığın, çağının ilerisinde yorumlar yapan birçok insanı hayatından ettiğini çokça işitmişizdir.

Aynı bizim gibi okul yıllarında, geçmişte kabul görenlerin değişebildiğini fark edenlerden biri de Michio Kaku’ydu. Sihir, fantezi ve bilim kurguyla harmanlanmış çocukluğu onu, hayal ettiği şeylerin gerçekleşme ihtimallerini sorgulamaya sürükledi. Fizikle tanışması ve öğrendiği bilimsel kurallarla birlikte büyük hayranlık duyduğu Flash Gordon gibi fantastik dizilerin olanaksızlığını fark etmişti. Bununla beraber, olanaksıza olan hayranlığı onu, ileri düzey matematiği ve kuramsal fiziği öğrenmeye itti. Böylece bilgisizlik pençesinde spekülasyonlar yapmak yerine, geleceğin teknolojilerinin mümkün olup olmadıklarını fizik dünyasının içinde keşfe çıkabilecekti.

2008 yılında yayımlanan Olanaksızın Fiziği (Physics of the Impossible) kitabında Michio Kaku, yıllar sonra sıradan hale gelebilecek hangi teknolojilerin günümüzde “olanaksız” olarak kabul edildiğini, oluşturduğu 3 kategoride gözden geçiriyor. Bunlar:

1. Sınıf Olanaksızlıklar: Günümüzde olanaksız görülen ancak bilinen fizik yasalarına aykırı olmayan ve önümüzdeki birkaç yüzyılda değişikliğe uğrayarak mümkün olabilecek teknolojiler. En çok başlığı da şaşırmakla birlikte bu sınıf içerisinde görüyoruz. Bunlar; kuvvet alanları, görünmezlik, fazerler ve ölüm yıldızlar, ışınlanma, telepati, psikokinez, robotlar, dünya dışı yaratıklar ve UFO’lar, yıldız gemileri ve son olarak da antimadde ve anti evrenler.

2. Sınıf Olanaksızlıklar: Gerçekleşmesi mümkün olsa bile, binlerce veya milyonlarca yıl içinde olabilecek, fiziksel dünyaya dair algılayışımızın en kenarında bulunan teknolojiler. Işıktan hızlı, zamanda yolculuk ve paralel evrenler bu sınıflandırmada yer buluyor.

3. Sınıf Olanaksızlıklar: Bilinen fizik yasalarına aykırı düşen, mümkün oldukları takdirde fizik anlayışımızda ciddi değişimlerin yaşanacağı teknolojilerdir. Devridaim makineleri ve önsezi.

Yazar, ele aldığı konuları teknik ve zorlayıcı detaylardan arındırarak büyük bir oranda olabilecek en sade ve anlaşılır haliyle bizlere sunuyor. Yine de bunca budamaya rağmen -bilim dipsiz bir kuyu olduğu için- inanılmaz çeşitlilikte bilgi ediniyorsunuz. İsterseniz edindiğiniz yeni bilgiler ve yazarın hiç çekinmeden sunduğu, bilimin gerçekleriyle destekli hayal gücünü kullanarak bahsedilen alanlarda kariyerinize yön verebilirsiniz. Fizik dünyasından uzak kaldıysanız genel kültürünüze bir anda ciddi takviye yapması da cabası.

Kitabın okuma sürecinde en büyük destekçilerinden biri de birçok film, dizi ve kitaptaki olaylara anlatıda yer verilmesi. İzlediğiniz filmlerin bilimsel perspektifteki açıklamalarını görmenin verdiği keyif bir yana, daha önce bilmediğiniz içeriklerin, araştırmaların ve bilim insanlarının hakkında verilen detaylar da oldukça heyecan verici. Karşınızdaki bir bilim insanı olduğu için problemin boşluklarını ve tabi olduğu fizik kurallarını bilen birinin bakış açısıyla sunulan bir anlatı çok tatmin edici oluyor. İster istemez, izlediğiniz filmlerde yanınızda bir Michio Kaku olsun istiyorsunuz.

Detaylara inecek olursak, gelecek teknolojilerle ilgili birçok öngörü paylaşılmış, hatta 2020 yılı için kuantum bilgisayarlarında gelişmeler olacağı, Silikon Vadisi’nin müzeye dönüşeceği gibi olasılıklara yer verilmiş. Öte yandan, o dönemde henüz yeterli gelişmeye ulaşılmadığı için olsa gerek yapay zekaya neredeyse hiç girilmemiş. Eskiye dair karşılaştırmada özellikle robotlar, yapay zekâ ve nörobilimde yaşadığımız gelişmelerin bilim insanlarının o dönemdeki tahminlerinin ötesine geçtiğini görebiliyoruz.

Peki neden ışınlanma, lazer topu, uçan araba gibi teknolojiler beklenen gelişmeyi gösteremedi?

Neredeyse her seferinde kilit noktanın enerji olduğunu görüyoruz. Sayısal verilerle ifade edince idrak edilemeyecek derecede büyük miktarda enerjiye ihtiyaç var. Ömrümüzün sonuna gelmeden uzak mesafedeki bir gezegene gidebileceğimiz uzay gemisinin yakıt problemi bir yana, lazer tabancası yapmak istesek dahi taşınamayacak büyüklükte bataryalara ihtiyaç duyuyoruz ya da silahın, bahçe hortumuyla çimleri sularcasına bir görüntüyle güç kaynağına bağlı olması gerekiyor. Dolayısıyla her seferinde, karşılanması şimdilik mümkün olamayan bu yüksek enerji ihtiyacına toslayan bilim dünyası, arzu ettiği gelişmeyi bu alanda gösterememiş olabilir. Bunun yerine yapay zekâ gibi nispeten yeni teknolojilerde ilerleme kat edilebilmesi doğal akışın bu tarafa kaymasına neden olmuş olabilir.

Kitapta göze çarpan bir diğer husus, yazar bir bilim insanı olarak asla bir şeyi kesinkes reddetmiyor ve olabilirlik çizgisinde bırakıyor. Bunun yanında gördüklerimiz konusunda yanılma ihtimalimizi göz önünde bulundurarak nasıl yanılmış olabileceğimizi, olasılıklar ve mantık süzgecinden geçirerek seçenekler sunuyor. Örneğin UFO gördüğünü sanan masum köylü senaryolarında Venüs gezegeni, radar yansımaları, çeşitli atmosfer olayları olabileceğini ya da dedenin eline tabak tutuşturan Arif Işık’ın yaptığı gibi bariz hilelerle karşılaşılabileceğini söylüyor. Devletler tarafından toplanan verilerin %95 kadarının bahsettiği yanılgılar olma olasılığı yüksek, ancak geri kalan bulguların birden çok ve sağlam kaynak tarafından onaylandığı olaylar da yaşanmış. Ne yazık ki tekrarlanabilir sonuçlar sunacak fiziksel kanıtlara ulaşılamaması sis perdesinin dağılamamasına sebep oluyor.

Gelmiş geçmiş tüm bulgulara bakarsak görüyoruz ki günümüzde “olanaksız” görülen şeylerin yüzyıllar sonra değişime uğramayacağının garantisi yok. Bu nedenle “olanaksız(impossible)” yerine şüphe kırıntıları barındırsa da gelişime her daim aralık bir kapı bırakan “olasılıksız(improbable)” kelimesi yaşadığımız evrene daha çok yakışıyor gibi görünüyor.

Teşekkür: 30 Nisan akşamı gerçekleşen söyleşimize katılan tüm katılımcılarımıza ve bu yazının çıktığı atmosferde yer alan Ali Emre Demirci, Berre Arslan, Burhan Bahadır Kibar, Esra Nalbantoğlu, Haluk Ovacık, İlayda Küçükafacan, Mina Çekin, Oğuzhan Akbaş ve Şeyma Tombul’a çok teşekkür ederiz.

Kitap içerisinde, birçok kitap ve film hakkında Michio Kaku gözünden değerlendirmeler ve yorumlamalar yapıldığından bahsetmiştik. Bu içerikleri kitaptan sonra yeniden gözden geçirmek ya da baştan keşfetmek istetseniz aşağıdaki listemizi sizler için derledik.

Kitaplar:

1. Görünmez Adam, H. G. Wells
2. The World Set Free, H. G. Wells
3. Harry Potter
4. Yüzüklerin Efendisi
5. Devlet, Platon. Gyges’in yüzüğü efsanesi.
6. Vücudu Olmayan Adam, Edward Page Mitchell (1877)
7. Profesör Challenger’ın Tüm Maceraları, Arthur Canon Doyle, The Disintegration Machine hikayesi
8. Otostopçunun Galaksi Rehberi, Douglas Adams
9. Slan, Alfred Elton Van Vogt
10. Foundation (Vakıf), Isaac Asimov
11. The Tempest (Fırtına), Shakespeare, The Tempest, yazıldıktan 350 yıl sonra, 1956 yılında bir bilim kurgu klasiği olan Forbidden Planet, Yasak Gezegen adıyla yeniden yazılmıştır.
12. Carrie, Stephen King 1974
13. Ben, Robot – Isaac Asimov
14. The Oz serisi, L. Frank Baum
15. R.U.R – Karel Čapek (“Robot” kelimesi bu tiyatro oyunundan gelmekte. “Robot” kelimesi Çek dilinde “angarya”, Slovak dilinde ise “işçilik” anlamına gelmektedir.)
16. Dünyalar Savaşı, H. G. Wells
17. Somnium (Düş), Johannes Kepler
18. The Fountains of Paradise (Cennetin Pınarları), Arthur C. Clarke
19. Friday (Cuma), Robert Heinlein
20. Ay’a Yolculuk, Jules Verne
21. Melekler ve Şeytanlar, Dan Brown
22. Alice Harikalar Diyarında, Levis Carroll
23. Memoirs of the Twentieth Century, Samuel Madden
24. Bir Noel Şarkısı, Charles Dickens
25. Kral Arthur’un Sarayında Connecticutlı Bir Yankee, Mark Twain
26. Zaman Makinesi, H. G. Wells
27. İşte Tanrılar, Isaac Asimov
28. Macbeth, Shakespeare
29. Pozitif Felsefe Dersleri (Cours de philosophie positive), Auguste Comte

Filmler:

1. Uzay Yolu (Star Trek) film serisi
2. Geleceğe Dönüş film serisi
3. Azınlık Raporu
4. Goldfinger, James Bond filmi (Lazerin kullanıldığı ilk holywood filmi.)
5. The Fly (1958), 1987 yılında başrolde Jeff Goldblum ile tekrar çekilmiştir.
6. Futureworld (Geleceğin Dünyası), (Bir kadının rüyası gerçek zamanlı olarak bir TV ekranına gönderilmektedir.)
7. Eternal Sunshine of the Spotless Mind
8. Bruce Almighty
9. Star Wars
10. Artificial Intelligence, Steven Spielberg
11. Terminatör serisi
12. Metropolis, Fritz Lang
13. 2001: A Space Odyssey
14. Independence Day
15. Honey, I Shrunk the Kids
16. Men in Black (Siyah Giyen Adamlar)
17. When Worlds Collide (Kıyamet Kopunca)
18. Yaratık, Ridley Scott 1979
19. Maymunlar Gezegeni, Tim Burton 2001
20. Rain Man (Yağmur Adam), Barry Levinson

Diziler:

1. Ringworld, 1970
2. Flash Gordon, 1930
3. Sliders, 1995